Awokado. Owoc, który robi karierę w XXI wieku. Uprawiany i konsumowany na całym świecie, ceniony ze względu na swoje wartości odżywcze. Przyrządzany na słono, słodko i w wersjach pikantnych. Najbardziej znana potrawa z awokado to guacamole. Niestety, uprawa tego modnego w ostatnich czasach owocu wiąże się z negatywnymi konsekwencjami dla przyrody.
Awokado, czyli smaczliwka (Persea) – to wiecznie zielone drzewo z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae) osiągające wyskość ponad 20 m. Pochodzi z Ameryki Środkowej. Znanych jest ponad 100 gatunków roślin z rodzaju Persea, ale najpopularniejsze w uprawie jest awokado właściwe (Persea americana) znana również jako smaczliwka wdzięczna. W zależności od regionu pochodzenia uzyskano różne jej odmiany. Awokado rozmnaża się metodą szczepienia na siewkach, rzadziej – odkładów. W Indonezji praktykowany jest wysiew nasion. Angielska nazwa avocado pochodzi od hiszpańskiego słowa aguacate, które z kolei jest zniekształconą formą azteckiego ahuacalt.
Liście skórzaste, lancetowate lub jajowate, całobrzegie. Liść awokado właściwego osiąga długość 25 cm i szerokość 8-10 cm. Kwiaty owłosione, żółtawozielone, zebrane w wiechy na wierzchołkach pędów; obupłciowe; okwiat 6-dzielny; pręcików 12 w 4 okółkach. Zalążnia jajowata z jedną krótką szyjką.
Rośliny są obcopylne, przy czym głównymi owadami zapylającymi są pszczoły. Okres kwitnienia jest bardzo długi. Od wykształcenia się zalążni do dojrzenia owoców upływa 6-8, u niektórych zaś odmian do 11-13 miesięcy. Owocem jest duży (długości 5-20 cm) pestkowiec gruszkowaty, jajowaty lub kulisty. Jadalną częścią owocu jest miąższ, który stanowi 85% masy owocu, barwy białej lub żółtej, delikatny i tłusty; nasiona są niejadalne.
Owoce awokado zawierają do 32% tłuszczu, 1,6-2,1% białka, 60-70% wody, witaminy A, B1, B2, B6, C, PP, K i H, dużo wapnia, fosforu i miedzi. Tłuszcze nie ustępują przyswajalnością masłu śmietankowemu. Dzięki zawartości wielu witamin owoce mają wysoką wartość dietetyczną i leczniczą. Energetycznością przewyższają mięso i jaja. Owoce awokado mają duże znaczenie w diecie diabetyków (prawie nie zawierają cukrów).
UPRAWA
Obecnie awokado uprawiane jest w krajach tropikalnych i subtropikalnych na całym świecie. Wciąż dynamicznie rosnąca uprawa towarowa rozwinęła się w Meksyku, Stanach Zjednoczonych (Floryda, Kalifornia, Arizona, Teksas, Hawaje), Gwatemali i innych państwach Ameryki Środkowej, na Karaibach (Haiti, Dominikana, Kuba), Ameryce Południowej (Peru, Chile, Kolumbia, Wenezuela, Brazylia), Azji (Indonezja, Filipiny, Chiny, Wietnam, Indie), Afryce (RPA, Kongo, Rwanda, Maroko, Etiopia, Kamerun), Australii, Nowej Zelandii, a bliżej nas w Hiszpanii (jest niekwestionowanym liderem uprawy awokado w Europie), Grecji, Turcji i Izraelu, a w ostanich latach we Włoszech i Francji. Powierzchnia upraw według danych z roku 2016 wynosiła niemal 564 tysiące hekatrów. Wyprodukowano wówczas ponad 5,5 miliona ton awokado. W 2018 roku poziom produkcji na świecie zbliżał się do 6,5 miliona ton. To znaczący wzrost w stosunku do poziomu ponad 2,7 milona ton w 2000 roku.
Żeby lepiej sobie zwizualizować skalę zjawiska dotyczącego powierzchni upraw, dla przykładu weźmy boisko piłkarskie, które zajmuje powierzchnię nieco ponad 0,7 ha. Zagadka: ile boisk zmieściłoby się na obszarze zajmowanym przez uprawy awokado na świecie?
ALE…
Zdawałoby się, że mamy do czynienia z rośliną rodzącą wspaniałe owoce, która warunki do uprawy posiada na prawie wszystkich kontynentach świata. Jest jednak w tej idylli kilka „ale”. Za przedstawionymi powyżej nazwami krajów i liczbami kryją się informacje, których nie otrzymamy w trakcie kupowania maślanych owoców w sklepie.
Na przykładzie trzech miejsc na świecie, zobaczmy jaki negatywny wpływ wywierają na otoczenie uprawy awokado.
Chile. Uprawa awokado w tym państwie to swego rodzaju błędne koło. Kraj zmaga się z suszami, ale ze względu na swoje położenie jest właśnie atrakacyjny dla plantatorów, bo panujący tu suchy klimat to mniej chorób i szkodników zagrażających zbiorom przynoszącej dochody rośliny. Suchy, chłodny klimat wpływa także na podwyższoną zawartość tłuszczu w owocach. Biorąc pod uwagę powyższe dane, awokado z Chile są bardziej poszukiwane przez potencjalnych odbiorców. Jednak do uprawy drzew potrzebna jest woda, więc przy istniejących w regionach deficytach wody zapotrzebowanie na nią jest zaspokajane kosztem okolicznej przyrody i lokalnej społeczności. Tworzenie nowych powierzchni pod uprawy wiąże się natomiast z często nieodwracalnym zniszczeniem siedlisk rodzimych gatunków flory i fauny.
Oprócz awokado farmerzy z Chile uprawiają i eksportują kiwi, cytrusy, borówki, jabłka, winogrona i czereśnie. Plantacje tych owoców w specyficznych warunkach suchego klimatu uszczuplają i tak skromne zasoby wody tego kraju.
Meksyk. Potentat na światowym rynku awokado. Głównym odbiorcą owoców z meksykańskich plantacji są Stany Zjednoczone. Oprócz typowego dla plantacyjnego biznesu procederu wylesiania oraz nadmiernej eksloatacji zasobów wodnych kraj ten boryka się z problemem zorganizowanych grup przestępczych, które terroryzują miejscowych farmerów i firmy transportowe. Wymuszenia i haracze oraz morderstwa to zjawiska towarzyszące rolnictwu w Meksyku. W atmosferze zagrożenia życia rozterki związane ze szkodami w środowisku przyrodniczym schodzą na dalszy plan.
Indonezja. Kraj zyskał niechlubną popularność przede wszystkim dzięki nagłośnieniu problemu deforestacji związnej z uprawą palm oleistych. Ponieważ wciąż rośnie popyt na awokado w Japonii, Indonezja, żeby sprostać oczekiwaniom sąsiada będzie powiększać areał upraw smaczliwki. Znowu wylesienie, które ze względu na efekt kumulacji wynikającej z zagarniania ziemi pod uprawy innych modnych gatunków roślin będzie się wiązało ze stratą ogromnych połaci wartościowych przyrodniczo terenów.
Wymienienie tych trzech przypadków nie oznaczaja, że w innych krajach sytuacja jest lepsza. Każdy z nich ma swoje specyficzne uwarunkowania społeczne i przyrodnicze. Możemy przyjąć, że w Hiszpanii czy Izraelu zaangażowanie zorganizowanej przestępczości w uprawy awokado jest minimalne. Państwa te muszą się zmierzyć z innymi niełatwymi wyzwaniami. Jak radzą sobie z zaopatrzeniem plantacji w wodę? Hiszpania obecnie boryka się z deficytem wody. Izrael, jak większość krajów Bliskiego Wschodu z niedoborem wody zmaga się od lat. Żeby utrzymać istniejący poziom produkcji rolnej lub planować jej wzrost, zarówno Hiszpania, jak i Izrael muszą znaleźć rozwiązanie problemu. W tej trudnej sytuacji angażowanie się w rozwijanie upraw, które wymagają dużego zaopatrzenia w wodę, tak naprawdę generuje kolejne kłopoty. Jednak wizja zysku ciągle przesłania nadchodzące widmo klęski suszy.
Oprócz wylesienia i nadmiernego zużycia wody uprawy awokado przyczyniają się do obciążenia przyrody otaczającej plantacje nawozami sztucznymi i środkami ochrony roślin. Warto pamiętać także o tym, że produkcja wymienionych „polepszaczy” wydajności ma negatywny wpływ na środowisko. Chociaż drzewa z rodzaju Persea w stanie naturalnym muszą radzić sobie same z zaopatrzeniem w wodę i składniki mineralne, to rośliny na plantacjach wymagają obfitego nawożenia, bo w konwencjonalnym rolnictwie wydajność z hektara jest najważniejsza. Udział upraw organicznych w ogólnym areale jest obecnie raczej symboliczny. Przykładowo w Kalifornii, w 2016 roku zebrano ekologicznie uprawiane awokado z powierzchni nieco ponad 1500 hektarów.
TRANSPORT I WARUNKI PRZECHOWYWANIA
Temperatura przechowywania dla niedojrzałego awokado wynosi od 5,5 do 8 ºC, a okres przechowywania trwa 2-3 tygodnie. Dla dojrzałego owocu 2-5 ºC, a okres przechowywania trwa 1-2 tygodnie. Podczas przechowywania należy również utrzymywać odpowiednią wilgotność pomiędzy 85 a 90%. Oznacza to, że dla utrzymania przydatności do spożycia egzotycznych owoców potrzebne są urządzenia, które zużywają energię w miejscach ich magazynowania . A przecież energia nie bierze się znikąd.
Utrzymaniu odpowiedniej temperatury i wilgotności towarzyszą inne zabiegi sprawiające, że owoce dotrą do konsumentów w stanie przydatnym do spożycia. Mowa tutaj o środkach zabezpieczających przed rozwojem grzybów i owadów. Wprawdzie coraz częściej dystrybutorzy owoców sięgają po biologiczne środki zapobiegające rozwojowi grzybów (np. olejki eteryczne), ale żeby w pełni wiedzieć jak przedstawia się w rzeczywistości zabezpieczanie w łańcuchu dostaw z poszczególnych krajów, musielibyśmy przebrnąć przez gąszcz dokumentów. Czy przeciętny konsument ma na to czas i czy ma takie możliwości?
Pozostaje jeszcze kwestia opakowań. Z czegoś te opakowania muszą być wyprodukowane, a potem jakoś zutylizowane. Znowu surowce, znowu energia, znowu koszt dobciążający środowisko.
Transport awokado to kolejna czarna strona maślanego przysmaku. Dystans z miasta Petorca, które jest stolicą prowincji o tej samej nazwie (centralna część Chile) do Valparaiso, gdzie znajduje się morski terminal kontenerowy, wynosi 165 km. Do Valparaiso owoce docierają transportem kołowym. To dopiero początek wędrówki. Potem przychodzi czas na transport wodny. W tym przypadku chodzi o odległości liczące tysiące kilometrów, a przewóz trwa kilkadziesiąt dni.
Z Valparaiso do Gdyni statek płynie średnio 39 dni, a z Valparaiso do Szanghaju w Chinach 33 dni.
Transport zarówno drogowy, jak i morski, musi odbywać się w odpowiednich warunkach, pozwalających utrzymać właściwą temperaturę i wilgotność w miejscu aktualnego przechowywania oraz wentylację miejsc, w których znajduje się przewożony towar. Żeby zadośćuczynić odpowiednim procedurom transportowym, trzeba żużyć jest energię zasilającą pracujące maszyny i urządzenia.
Przedstawione w tekście problemy związane z uprawą awokado, występują w różnym stopniu, w odniesieniu też do innych tropikalnych owoców, takich jak na przykład banan, mango, papaja czy ananas.
PODSUMOWANIE
Uprawa „modnego” awokado wiąże się z:
– wylesianiem znacznych obszarów oraz przekształcaniem terenów tradycyjnych i różnorodnych upraw innych roślin w monokultury awokado,
– zużyciem wody na zbyt dużą skalę, co prowadzi do wysuszenia sąsiadujących z uprawami zbiorników i cieków wodnych oraz nadmiernej eksploatacji wód podziemnych,
– zużyciem paliw, począwszy od maszyn pracujących na plantacjach, poprzez transport na duże odległości z kraju pochodzenia do kraju odbioru, aż po transport do punktów odbioru na lokalnym rynku,
– negatywnym oddziaływaniem na środowisko stosowanych w uprawach nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin,
– zużyciem energii do obsługi maszyn i pomieszczeń, w których magazynuje się awokado (odpowiednia temperatura i wilgotność, oświetlenie pomieszczeń),
– wzrostem zorganizowanej przestępczości w niektórych krajach, co wiąże się z cierpieniem ludzi i destrukcyjną eksploatacją wartościowych przyrodniczo terenów.
Źródła danych: Czikow P., Łaptiew J., Rośliny lecznicze i bogate w minerały, Państwowe Wydawnictwo Rolniczne i Leśne, Warszawa 1983. Podbielkowski Z., Słownik roślin użytkowych, Państwowe Wydawnictwo Rolniczne i Leśne, Warszawa 1989. Kunzel G., A Taste of Latino Culture, Libraries Unlimited 2005. Altendorf, S. 2019, Major tropical fruits. Market review 2018, FAO, Rome 2019. Chilean avocado season ready for take-off, https://www.freshplaza.com/article/9128732/chilean-avocado-season-ready-for-take-off/ Avocado consumption and cultivation grows throughout the world, https://www.freshplaza.com/article/9057891/avocado-consumption-and-cultivation-grows-throughout-the-world/ 2001-2011 World Avocado Production, https://web.archive.org/web/20140223071153/http://www.novagrim.com/Pages/2000_2011_avocado_statistics_EN.aspx Avocado Industry - Statistics & Facts, https://www.statista.com/topics/3108/avocado-industry/#dossierSummary__chapter1 List of countries by avocado production: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_avocado_production Owoce - warunki przechowywania, http://www.silvicola.pl/warzywa_i_owoce/owoce_warunki_przechowywania Chile – wzrósł eksport owoców, https://www.fresh-market.pl/owoce_i_warzywa/owoce/czeresnie/chile_wzrosl_eksport_owocow,p440119649 Extension of Avocado Fruit Postharvest Quality Using Non-Chemical Treatments, https://www.mdpi.com/2073-4395/10/2/212/htm Organic avocado production is on the increase, https://www.agalert.com/story/?id=13269 Kraje najbardziej zagrożone deficytem wody, https://inzynieria.com/wodkan/analizy_i_komentarze/51374,kraje-najbardziej-zagrozone-deficytem-wody